26 Nov 2025, 11:25
އަންވަރަކީ އޭނާގެ އާއިލާގައި ދޮށްޓަށް ދެވަނައަށް ހުންނަ ދަރިފުޅެވެ. އަންވަރުގެ ދޮށީ ބޭބެ އަދުނާނުގެ އިތުރަށް ހަގަށް އަދި ފަސް ކުދިން ތިބެއެވެ. ގޭގެ ޚަރަދުތައް ބެލެހެއްޓުމުގެ ޒިންމާ މިދިޔަ ދެ އަހަރު ބެލެހެއްޓީ އެ އެންމެންގެ ދޮށްޓަށް ހުންނަ އަދުނާނެވެ. ކުރިއަށް އޮތް އަހަރަށް ގޭގެ ޚަރަދުތައް ބަލަހައްޓަން އެއް އަހަރަށް ޒިންމާވާނީ ކޮން ކުއްޖެއްތޯ އެހުމުން އަންވަރާއި، އޭނާގެ ހަގަށް ހުންނަ ހުމައިދު، ޝައުގުވެރިކަން ފާޅުކޮށްފިއެވެ. ދެ ކުދިން ކުރިމަތިލުމުން ބައްޕަ ނިންމީ ވޯޓަކުން ޒިންމާވާނެ ކުއްޖަކު ހޮވާށެވެ. މަންމައާއި ބައްޕަ ހިމެނޭހެން ޖުމްލަ ނުވަ މީހުން ވޯޓުލައިފިއެވެ.
ވޯޓު ކާމިޔާބުކުރީ އަންވަރެވެ. އެކަމަކު ވަރަށް ބޮޑު ވައުދެއްވެގެންނެވެ. އެއީ، އޭނާ ހޮވައިފިނަމަ މިހާރު ފަސް ކުދިންނަށް، ކޮންމެ ކުއްޖަކަށް ލިބޭ 2،000 ރުފިޔާގެ ހިލޭ އިނާޔަތް 5،000 ރުފިޔާއަށް ބޮޑުކުރާނެ ކަމުގެ ވައުދެވެ. އެ ވައުދުވީ އޭނާއަށް ހިންގަން ލިބޭނެ ބަޖެޓަކާއި، ހިނގާނެ ޚަރަދު ދެކޮޅު ޖައްސަން ޖެހޭނެކަން ވިސްނައިގެންނެއް ނޫނެވެ. ހިލޭ ލިބޭ އިނާޔަތަށް އިތުރުކޮށްދޭން ވައުދުވި ފައިސާ ހަމަޖައްސަން އަންވަރަށް ލިބެން އޮތީ ގޭގެ ޚަރަދުތައް މެނޭޖުކުރަން ބައްޕަ ދޭ 10،000 ރުފިޔާގެ ބަޖެޓެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއަށް ލިބޭ ބަޖެޓަކީ، ގޭތެރެ މެނޭޖުކޮށް، އޭނާ ވައުދުވި "ވެލްފެއާ ސްކީމް" ހިންގޭވަރަށްވުރެ ކުޑަ ބަޖެޓެކެވެ.
އެކަމަކު ހިލޭ 5،000 އެއްހައި ރުފިޔާ ލިބޭނެތީ އިތުރު ސުވާލެއް ނުކޮށް އެންމެން ވެސް އަންވަރަށް ވޯޓު ދިނީއެވެ. އޭނާއަށް ވޯޓުދިން ހަ ބެއިންނަށް، ވައުދުވި އިނާޔަތް ދޭން ކޮންމެ މަހަކު ވެސް އަންވަރު ދިޔައީ 20،000 ރުފިޔާގެ ލޯނު ނަގަމުންނެވެ. އަހަރު ނިންމީ، އަންވަރުގެ ވެލްފެއާ ސްކީމް ހިންގައިގެން 240،000 ރުފިޔާ ގެއްލުމުގައެވެ.
މިއަދު ރާއްޖެއަށް ވެސް ދިމާވެފައި މި އޮތީ ހަމަ މި މައްސަލައެވެ. ގައުމުގެ އިގްތިޞާދީ ހާލަތަށް ނުކަތާ މިންވަރަށް ރައްޔިތުންނަށް ހިލޭ އެތައް ހާސް މިލިއަން ރުފިޔާއެއް ޚަރަދުކުރަނީއެވެ. އެންމެ މުއްސަނދި މަހުޖަނުންނާއި، ނިކަމެތި ފަގީރެއް ތަފާތުކުރުމެއް ނެތި، އާސަންދައާއި، ސަބްސިޑީތަކާއި، ދޮށީ އުމުރުގެ އިނާޔަތާއި ދެން ވެސް އޮތް ހިލޭއެހީއެއް ދެނީއެވެ. އެވަރުން ނުފުދި، އިތުރު ކަންކަމުން ވެސް ހިލޭ ޚަރަދުކޮށްދޭން ދައުލަތުން ޒިންމާ ވަނީއެވެ. މި ނިޒާމު ބައްޓަންވެފައި އޮތީ، ފަގީރުންނާއި މުއްސަނދިންނާ ދެމެދު ހައްތަހާ ފަރަގު ބޮޑުވާ އުސޫލަށެވެ. އެއިންވާ އިސްރާފެއް، ގެއްލުމަކަށް ނުބަލައެވެ.
ރިފޯމް ކޮބާ؟
ސަރުކާރުން މި އަހަރު ފެށީ، މިއީ ސަބްސިޑީތައް ޓާގެޓްކުރާނެ އަހަރުކަމަށް ބުނެ އެކަމަށް އަޒުމް ކަނޑައަޅައިގެންނެވެ. ނަމަވެސް އަހަރު ނިމެން 35 ދުވަހަށްވީއިރު ސަބްސިޑީގެ ނިޒާމު އިސްލާހުކުރަން އެޅި ފިޔަވަޅެއް ނެތެވެ. މާލީ ހިސާބުތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި، ސަބްސިޑީއަށް ބަޖެޓުކުރި 1.8 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ އިތުރަށް 1.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ޚަރަދުކޮށްފައެވެ. ޖުމްލަ ތިން ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ.
އާސަންދައަށް 1.85 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކުރިއިރު، 1.81 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ. ބާކީ އޮތީ 40 މިލިއަނެއްހާ ރުފިޔާއެވެ. ބޭސިކް ޕެންޝަނަށް ބަލާއިރު، 1.1 ބިލިއަން ރުފިޔާ މި އަހަރަށް ބަޖެޓުކުރިއިރު، 1.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްފިއެވެ. ރިފޯމްކުރި ނަމަ ޚަރަދުތައް ވާނީ ދަށް ނޫންބާއެވެ. ނަމަވެސް މި ތަފާސްހިސާބުތަކުން ދައްކާ މަންޒަރު ތަފާތެވެ.
ރިފޯމްގެ ވާހަކަ އެންމެ ބޮޑަށް ދެކެވުނު އެއް ދުވަސްވަރަކީ މިދިޔަ އަހަރުގެ މި ދުވަސްވަރެވެ. އާސަންދައާއި، ޕެންޝަން ދިނުމުގެ އުސޫލު އިސްލާހުކުރުމުގެ ވާހަކަ ވަރަށް ބޮޑަށް ދެކެވުނެވެ. ބަދަލުތައް އިއުލާނު ވެސް ކުރިއެވެ. ޕްރައިވެޓް އިންޝުއަރެންސް އޮންނަނަމަ، އެ ހުސްވުމުން ނޫނީ، އާސަންދަ ނުލިބޭނެހެން، އެއްފަހަރާ ދެ އިންޝުއަރެންސް ބޭނުން ނުކުރެވޭނެހެން ހެޔޮ ބަދަލެއް ގެނައެވެ.
ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު މޫސާ ޒަމީރު މިއަދުގެ ޖަލްސާގައި ވާހަކަ ދައްކަވަނީ: ވިދާޅުވީ ވަޒީރުން ގެންދަވަނީ މެދުކެނޑުމެއްނެތި ކުންފުނިތަކާއެކީ މަސައްކަތްކުރަމުން ކަމަށް --- ފޮޓޯ: މަޖިލިސް
ޑަބަލް ޕެންޝަން ލިބޭތީ، ޕެންޝަނަށް ކުރާ ޚަރަދުން އިސްރާފު ކުޑަކުރަން ގެންނަން ނިންމި އިސްލާހުތައް ވެސް އަނބުރާ ގެންދިޔައީއެވެ. އޭގެ ފަހުން ސަބްސިޑީ ރިފޯމްކުރުމުގެ ވާހަކަ ސަރުކާރުން ނުވެސް ދައްކައެވެ.
އެންމެ ސަބަބަކާ ހެދިއެވެ. ލިބެމުން އައި އެއްޗެއް ކަނޑައިލުމުން ރައްޔިތުންގެ ނުރުހުން ބިރު ހީވާވަރަށް އަމާޒުވުމުންނެވެ.
"ބޭސްފަރުވާއަށް ވިޔަސް، އާސަންދަ ކުޑަކުރެވޭކަށް ނެތް، ކުޑަކޮށްފިއްޔާ ގޯސްވީ. މީ ބަދަލު ގެންނަންޖެހޭ ކަންކަން. ވަޒީފާތަކަށް ބަލައިފިއްޔާ ވަޒީފާ ނުދިނަސް ހަމަ ގޯސްވީ. ވަޒީފާ އެބަ ލިބެންޖެހޭ އެންމެންނަށް ވެސް. ދެން އޮތީ ޕްރައިވެޓް ސެކްޓާ ވަރުގަދަ ކުރުން. އެކަން ވެސް ސަރުކާރުން އެބަކުރައްވާ. ދެން އެހެން ދިމާތަކަށް ދާއިރުގައި ސިއްހީ ދާއިރާ ޚަރަދުކުޑަކުރެވޭކަށް ނެތް. ހުރިހާ ރަށެއްގައި ހޮސްޕިޓަލް އެބަ އަޅަންޖެހޭ. އެ ތަންތަނަށް ޚިދުމަތް ދޭންޖެހޭ. ދެން ހުރި ކަންތައްތައްކުރަންޖެހޭ އެބަ،" ސަރުކާރުން ހުރިހާ ޚިދުމަތެއް ދެނީ ހިލޭ ކަމަށާއި އެ ކަންކަން ހުއްޓައިފިނަމަ ރައްޔިތުން ހިތްހަމަނުޖެހޭނެކަން ފާހަގަކުރައްވައި އޭދަފުށީ ދާއިރާގެ މެންބަރު ސަލީމް މި މަހުގެ 12ވަނަ ދުވަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ވިދާޅުވިއެވެ.
ސަރުކާރަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ މެންބަރެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ސަލީމް އެ ފާހަގަކުރެއްވީ މުހިންމު, އަދި ހަގީގަތެކެވެ.
ނަމަވެސް މިއީ ސަރުކާރު ހިންގަން ރައްޔިތުން ރުއްސަންވީ ގޮތްކަން މުޅި ގައުމަށް އޮތީ ވިސްނިފައެވެ. ދައުލަތް ހިންގަންވާނީ ހުރިހާ ޚިދުމަތެއް ދައުލަތުން ހިލޭ ރައްޔިތުންނަށް ދީގެންކަން ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނޭހާ ދަރަޖައަށް ސަރުކާރުތަކުން އޮތީ މީގެ ކުރިން ސިޔާސަތުތައް ބައްޓަންކޮށްފައެވެ. އެކަމުގައި ބަލައިފައި ނެތީ ގައުމުގެ އިގްތިޞާދަށާއި، ދަރަނީގެ މިންވަރަށެވެ.
އިއްޔެ ސަރުކާރު ހިންގާ ޕީއެންސީގެ ސުޕަ މެޖޯރިޓީން އެ ފާސްކުރީ 64.2 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ރެކޯޑު ބަޖެޓެވެ. ސާޅީސް ބިލިއަނެއްހާ ރުފިޔާ އާމްދަނީގެ ގޮތުގައި ލިބޭނެ ކަމަށް ހިސާބު ޖަހައިގެންނެވެ. ނަމަވެސް މި ބަޖެޓުގައި ވެސް ޚަރަދު ކުޑަކުރަން ކުރާނެ ކަމެއްގެ ތަފްސީލެއް ނެތެވެ. އޮޑިޓާ ޖެނެރަލް ހުސައިން ނިޔާޒީ ސިފަކުރެއްވި ގޮތުގައި ޚަރަދުކުޑަކުރުން މިވީ "އިބިލީހުގެ ކައިވެންޏަށެވެ".
ރިފޯމް ނުކުރެވުނުތާ، އިތުރަށް ހިލޭ ފައިސާ ބެހުމުގެ ސިޔާސަތެއް
ދައުލަތުގެ ޚަރަދުތައް ކުޑަކުރުމަށް އެތައް މާލީ އިދާރާއަކުން އަންނަނީ އިންޒާރު ދެމުންނެވެ. ޚަރަދު ކުޑަކުރުމުގެ ސިޔާސަތުތައް ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރާތީ އެކަމުގެ ފިއްތުންތައް ރާއްޖޭގެ އެތެރެއާއި ބޭރުން ސަރުކާރަށް އަންނަނީ ފޯރަމުންނެވެ.
މަރުކަޒީ ބޭންކުގެ ތަފާސް ހިސާބުތައް ދައްކާ ގޮތުން، މި އަހަރުގެ ދެވަނަ ކުއާޓަރު ނިމުނުއިރު ރާއްޖޭގެ ޖުމްލަ ދަރަނި، ސަރުކާރުން ގެރެންޓީ ދީފައިވާ ދަރަނި ނުހިމަނައި، ޖުމްލަ 127.8 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް ވަނީ އަރައިފައެވެ. މިއީ މި އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ކުއާޓަރަށްވުރެ ދެ ޕަސެންޓު އިތުރު އަދަދެކެވެ. މި ކަމުން ހާމަވަނީ އިގްތިޞާދީ ދުވެލި ކުރިއެރި މިންވަރަށްވުރެ، ދަރަނީގެ ނިސްބަތް އިތުރުވިކަމެވެ. އެއާއެކު އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ ނިސްބަތާ އަޅައިބަލާއިރު، ދަރަނީގެ ނިސްބަތް ވަނީ 104 ޕަސެންޓުން، 106 ޕަސެންޓަށް އިތުރުވެފައިކަމަށް ތަފާސް ހިސާބުތައް ދައްކައެވެ.
ނަމަވެސް މި ހިސާބުތަކަށް ބެލުމެއް ނެތި އަނެއްކާ ވެސް ސަރުކާރުން އިއުލާނުކުރީ އިތުރަށް ދައުލަތުން ބަހާނެ ހިލޭ އެހީތަކެކެވެ. އެގޮތުން އަންނަ އަހަރުގެ ރޯދަމަހު، ކަރަންޓު ބިލުތައް 400 ރުފިޔާއާ ހަމައަށް ކެޕްކުރަން ވައުދުވެވަޑައިގެން ރައީސް ޑރ. މުޙައްމަދު މުއިއްޒު އެ ކަން އިއުލާނުކުރެއްވިއެވެ. ކަރަންޓަށް ދޭ ސަބްސިޑީގެ އިތުރަށް މިއީ ދައުލަތުން އުފުލާނެ އެތައް ސަތޭކަ މިލިއަން ރުފިޔާގެ އަނެއް ބުރައެވެ.
2 އަހަރު ފުރުން ފާހަގަކުރަން ޕީއެންސީ ޖަލްސާގައި ރައީސް މުއިއްޒު: އަންނަނީ ފާޑުކިޔަމުން --- ސަން ފޮޓޯ/ މޫސާ ނަދީމް
ނަން ނުޖަހަން ޝަރުތުކޮށް ވާހަކަދެއްކެވި އިސް ބޭފުޅަކު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިއީ އޭގެ ސަބަބުން ރައްޔިތުންނަށް ފައިދާވާނެ ކަމެއް ނަމަވެސް، ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި އުފުލަންޖެހޭ ބުރަ ބޮޑުވާނެ ކަމެކެވެ.
އުފުލަނީ ބޮޑު ބުރައެއް، ހައްލުނުކުރަނީ ކީއްވެ؟
އިގްތިޞާދަށް ނުކަތާވަރަށް ބައްޓަން ކޮށްފައި މި އޮތް ވެލްފެއާ ނިޒާމު އިސްލާހުކުރުމަކީ ސިޔާސީ ބޭފުޅުންނަށް ކުރަން މާ ނުރައްކާތެރި ކަމެކެވެ. ބޮޑެތި އިސްރާފުތައްވަމުން އަންނަ އާސަންދަ އިސްލާހުކުރުމުގެ ވާހަކަ އެއްވެސް ސިޔާސީ ލީޑަރަކު ނުދައްކަނީ އެހެންވެއެވެ. އެންމެ ތަނަވަސް މުއްސަނޖެއް ފަގީރެއް ފަރަގެއް ނެތި ދެމުން އަންނަ ސަބްސިޑީތައް، ތަނަވަސްކަމަށް ބަލައި ދިނުމުގެ ނިޒާމެއް ގާއިމްކުރުމުގެ ވާހަކަ ނުދައްކަނީ ވެސް އެހެންވެއެވެ.
ނަމަވެސް އިގްތިޞާދީ ހަގީގަތް ގަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ. ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭ ޚަރަދެއް ނޫނީ، އެހެން އިތުރު ޚަރަދެއް އޮތް ނަމަ އެ ކަމެއް މަޑުޖައްސައިލަންވީއެވެ.
"އަޅުގަނޑު ބޭނުންވޭ މި ޚަރަދު، ދައުލަތުގެ ޚަރަދު މިހާރު ހުރި ވަރަށްވުރެ ގާތްގަނޑަކަށް 40 ޕަސެންޓު ކުޑަކުރަން. އެއީ ސަބަބަކަށް ވަނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ވަގުތު މި ހުރި ލިބޭ ފައިދާއަށް ބަލައިލާއިރުގައި އަޅުގަނޑުމެން ކުރަންޖެހޭ ޚަރަދަކީ ލިބޭ އެއްޗަކާ އެއްވަރުގެ ޚަރަދަކަށް ވާއިރުގައި އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް އިތުރު އެއްވެސްކަމެއް ރިޒާވެއް ކުރެވޭނެ ގޮތެއް ނެތް. އަޅުގަނޑުމެންގެ ރިޒާވް މި އޮތީ ވަރަށް ދަށުގައި. އެހެންވީމާ މި ރިޒާވް އަޅުގަނޑުމެން ހަމަޖައްސާކަމުގައިވާނަމަ އަޅުގަނޑުމެން ޖެހޭނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޚަރަދުތައް ކުޑަކުރަން،" ދ. މީދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރު އަހްމަދު ސިޔާމް މުޙައްމަދު މި މަހުގެ 18ވަނަ ދުވަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ވިދާޅުވިއެވެ.
ނަމަވެސް މިއަދު ނެތީ ޚަރަދުކުޑަކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް ތަންފީޒުކުރުމުގެ "ހިތި ބޭސް" ހިއްޕަވަން ކެރިވަޑައިގަންނަވާ ވަރުގެ ވެރިއެކެވެ.
ހައްލުކުރަންޖެހޭ، އެކަމު ކިހިނެއް؟
ޑިމޮކްރަސީއެއްގައި ސިޔާސީ ވެރީންނަށް ބާރު ލިބުމާ ހަމައަށް އެންމެ ބާރުގަދަ ބަޔަކީ ގައުމުގެ ރައްޔިތުންނެވެ. އެހެންކަމުން އިސްލާހީ ބަދަލުގެ ފުރަތަމަ މަރުހަލާ ފެށެނީ ރައްޔިތުންނާ ހަމައިންނެވެ.
ގައުމެއްގެ ވެރިކަން ހިނގާ ގޮތުގެ ސަގާފަތް ވެސް، ސިޔާސީ ވެރީން އެ މީހުންގެ ބާރާމެދު ދެކޭ ގޮތް ވެސް ބަދަލުކުރެވޭނީ ރައްޔިތުންނަށެވެ. ރައްޔިތުން ނިންމާ ޒިންމާދާރު ހަރުދަނާ ނިންމުންތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ސިޔާސީ ވެރީންގެ ނިންމުންތަކުން ގައުމަށް ކުރާނެ އަސަރާމެދު ހޭލުންތެރިވެގެންނެވެ.
ދައުލަތުން ހިލޭ "ބަހައިލާ" އިނާޔަތްތަކަކީ ހަމަ ރައްޔިތުންގެ ޓެކްސް ފައިސާކަމާއި، ވެރިއެއްގެ އަމިއްލަ މިލްކިއްޔާތުން ދޭ އެއްޗެއް ނޫންކަން ދަންނަންވީއެވެ. ކުރު މުއްދަތުގެ މަންފާއަކަށް އެއިރަކު ހުންނަވާ ވެރިއަކު ބޭނުންފުޅުވުމުން ވަކި އަދަދަކަށް ފައިސާ ބަހައިލުމާ ދެކޮޅަށް ރައްޔިތުން ބަސްބުނަންވީއެވެ. އަދި އެ ފައިސާއަކީ ޒިންމާދާރު ގޮތުގައި ދައުލަތުން ޚަރަދުކުރާ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ވެސް ކަނޑައަޅަން ހޮވައިފައި ތިބި ސިޔާސީންނަށް ބާރު އަޅަންވީއެވެ.
ރައްޔިތުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރު ކުރިއަރަނީ، ދައުލަތުން ދޭ ހިލޭ އެހީއާއި، އިނާޔަތްތަކަކުން ނޫނެވެ. ގައުމުގެ އިގްތިޞާދު ހިންގާނެ ވިޔަފާރިތައް ކުރިއަރައި، ގައުމަށް ލިބޭ އާމްދަނީ އިތުރުވުމުންނެވެ.
ހަމައެކަނި މިއެއް ނޫނެވެ. ރައްޔިތުންގެ އިޖްތިމާއީ ރައްކާތެރިކަމަށް ކުރާ ހޭދައިގެ ނިޒާމު ޒިންމާދާރު ހަރުދަނާ އުސޫލަކުން ހިންގުމުގެ އިތުރަށް ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް ހަރުކަށި އަދަބު ދޭންވީއެވެ. މަސައްކަތެއް ކުރަންނުޖެހޭގޮތަށް ބޮޑު މުސާރަ ދީފައި ހުރި ސިޔާސީ މަގާމުތައް މަދުކުރަންވީއެވެ. ލިބޭ އެއްޗަކުން ޚަރަދުކުރަންޖެހޭކަން ދަންނަންވީއެވެ.
އެކަމަކު މި ބަދަލު ގެނެވޭނީ ރައްޔިތުންނަށެވެ. ގައުމު ހަމަ މަގަށް އަޅުވާނަމަ އިގްތިޞާދީ ހާލަތާމެދު ވިސްނަން ޖެހެއެވެ. ސިޔާސީ ވެރީންގެ އަމިއްލަ މަންފާއަށް ރައްޔިތުންގެ ޓެކްސް ފައިސާއިން ހޯދާ ނާޖާއިޒް މަންފާތަކާ ދެކޮޅަށް ބަސް ބުނުން މުހިންމެވެ.